(Cadn.com.vn) - Dự án xây dựng Nhà máy Alumin Nhân Cơ chính thức được khởi công cách đây hơn 4 tháng, thế nhưng, cho tới nay vẫn đang dậm chân tại chỗ do vướng công tác đền bù, giải phóng mặt bằng (GPMB); bên cạnh đó, một số hạng mục vẫn còn gặp nhiều khó khăn, trở ngại do người dân tìm mọi cách để lấn chiếm  xây dựng nhà, trồng cây trái phép để kiếm tiền đền bù... 

Dân đua nhau “chạy giải tỏa”

Năm 2008, Cty Cổ phần Alumin Nhân Cơ (VNAC) và Hội đồng bồi thường giải phóng mặt bằng H. Đắc R’lấp họp dân các xã Nhân Cơ, Nhân Đạo, tổ chức công bố quy hoạch khu vực 300ha xây dựng hồ thải bùn đỏ Nhà máy luyện alumin. Ranh giới quy hoạch đã cắm mốc rõ ràng, người dân vẫn ào ào đổ vào xây dựng nhà cửa, trồng mới cây trồng để chờ đền bù. Tuyến đường nối QL14 vào nhà máy dài hơn 1km, được quy hoạch vào giữa năm 2006, với tổng số 191 hộ có đất bị giải tỏa.

Tuy nhiên, đã gần 2 năm nay, vẫn còn 15 hộ dân chưa chịu nhận tiền đền bù với lý do là Hội đồng Bồi thường GPMB H. Đắc R’lấp áp giá bồi thường chưa thỏa đáng về đất, công trình kiến trúc và cây trồng... Đến nay, tuyến đường này mới chỉ thi công xong... đoạn giữa, rồi bỏ dở để chờ 15 hộ phía đầu QL14 di dời. Đường không thông, cả công trường Nhà máy Alumin vẫn đang làm việc cầm chừng. VNAC chỉ còn biết cách là mở thêm một tuyến đường tạm khác dẫn vào mặt bằng nhà máy. 

Ở hạng mục mặt bằng xây dựng Nhà máy tuyển quặng giai đoạn 1 rộng 31,5ha, theo tiến độ phải bàn giao vào cuối năm 2008, nhưng đến nay vẫn chưa xong việc đền bù. Tổng chi phí bồi thường đã bị đẩy lên hơn 11 tỷ đồng, gấp 3 lần so với phương án ban đầu, trung bình, mỗi héc-ta được đền bù 360 triệu đồng. Tuyến đặt băng tải từ nhà máy tuyển quặng đến nhà máy luyện alumin qua địa bàn 4 xã Nhân Cơ, Nghĩa Thắng, Đạo Nghĩa và Đắc Wer, chưa công bố quy hoạch nhưng đã có hàng trăm căn nhà mọc lên để đón đầu dự án.

Dù phạm vi giải tỏa chỉ rộng 20m, nhưng mới thấy bóng cán bộ đi khảo sát, người dân đã đua nhau dựng nhà, trồng cây. Chắc chắn rất nhiều người sẽ dở khóc, dở cười, vì xây dựng không “trúng”. Ông Kiều Đức Quang, Trưởng ban ĐềN bù VNAC cho biết: Lúc quy hoạch các dự án chỉ lèo tèo vài nóc nhà, vậy mà khi kiểm đếm thì hàng trăm căn nhà xây, nhà gỗ đủ loại mọc lên chỉ sau một đêm. Hộ làm ít cũng 1 - 2 căn, hộ làm nhiều tới cả chục căn. Nếu được đền bù hết theo phương án bồi thường, mỗi hộ đã trục lợi vài chục triệu, thậm chí lên đến vài trăm triệu đồng. 

Toàn cảnh mặt bằng Nhà máy Alumin Nhân Cơ – Đắc Nông.

Tình trạng xây nhà, dựng nhà trái phép diễn ra liên tục trong một thời gian dài nhưng chính quyền địa phương vẫn chưa có biện pháp ngăn chặn hiệu quả.  Một căn nhà gỗ, nhận vài chục triệu đồng tiền đền bù, bỏ ra vài triệu đồng là hôm sau đã được bê nguyên đến vùng quy hoạch mới. Kẻ có tiền thì đầu tư chục triệu đồng, xây tạm căn nhà trên vài ba viên đá làm móng, kiếm 5-7 chục triệu đồng tiền bồi thường.

Siêu lợi nhuận nên dân đua nhau làm. Mười mấy người dựng 1 đêm là xong cái nhà, đóng méo mó rồi bỏ hoang chờ đền bù. Tình trạng người dân làm nhà để nhận đền bù đã phổ biến nhưng còn có những kẻ đầu cơ cũng “ăn theo”, nhận bỏ tiền xây nhà trên đất quy hoạch, rồi ăn chia tiền bồi thường với chủ đất.

Trước những vướng mắc trong việc GPMB tại Dự án bôxít Nhân Cơ, UBND tỉnh Đắc Nông đã nhiều lần điều chỉnh bảng giá đất, cây trồng, thậm chí có bảng quy chuẩn để tính đền bù cho cả số cây trồng theo... mét vuông. UBND tỉnh này cũng đã nhiều lần chỉ đạo H. Đắc R’lấp và xã Nhân Cơ phải kiên quyết giải quyết dứt điểm 15 hộ dân cố tình không chịu di dời. Tuy vậy, 2 năm qua, việc GPMB vẫn bị ách tắc.                      

Trao đổi với chúng tôi về sự chậm trễ trong quá trình GPMB trên, ông Trần Đình Sáu, Trưởng ban Bồi thường GPMB H. Đắc R’lấp cho biết: Hiện tại, Ban đang phối hợp với UBND huyện, xã Nhân Cơ và VNAC tiến hành kiểm tra lại những hộ dân vi phạm trong việc xây nhà, trồng cây trên đất đã quy hoạch của dự án cũng như những hộ chưa chấp nhận di dời; sau đó mới xây dựng kế hoạch giải quyết. Về phía xã Nhân Cơ, ông Lâm Trí Hy, Chủ tịch UBND xã cũng khẳng định, xã đã hoàn chỉnh tất cả hồ sơ liên quan đến các hộ xây dựng nhà trái phép trên đất quy hoạch và chưa chịu di dời như lập biên bản vi phạm, biên bản xử lý và thủ tục cưỡng chế; và đã xin ý kiến của huyện để tiến hành cưỡng chế, kể cả 15 hộ dân trên tuyến đường vào nhà máy.

Được biết, thời gian qua, VNAC đã nhiều lần gửi công văn báo cáo tình trạng trên và đề nghị UBND tỉnh Đắc Nông, H. Đắc R’lấp và xã Nhân Cơ giải quyết, nhưng đến nay tình hình vẫn chưa có nhiều chuyển biến. Rõ ràng, tình trạng vướng mắc đền bù GPMB như hiện nay, việc xây dựng dự án đang bị chậm trễ, khó có thể hoàn thành các mục tiêu đúng thời hạn. Công tác quản lý quy hoạch lỏng lẻo, quy trình đền bù kéo dài nhưng không cương quyết, chính là nguyên nhân làm cho Dự án khai thác bôxít ở Đắc Nông chậm tiến độ, gây tốn kém, thiệt hại cho cả Nhà nước và doanh nghiệp.

Lê Văn Thành